Jump to content

Սերգեյ Էյզենշտեյն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սերգեյ Էյզենշտեյն
Ծնվել էհունվարի 10 (22), 1898[1]
ԾննդավայրՌիգա, Լիֆլանդիայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2]
Մահացել էփետրվարի 11, 1948(1948-02-11)[3][2][4][…] (50 տարեկան)
Մահվան վայրՄոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[2]
ԿրթությունՍանկտ Պետերբուրգի ճարտարապետության և քաղաքացիական ճարտարագիտության պետական համալսարան (1915)
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Գործունեության տարիներ1923-1946
Կրոնաթեիզմ
Մասնագիտացումկինոռեժիսոր, գյուտարար, մոնտաժող, սցենարիստ, ուսուցիչ, օպերատոր-բեմադրիչ, գծանկարիչ, լուսանկարիչ և ռեժիսոր
Ոճ(եր)սոցիալիստական ռեալիզմ և French Impressionist Cinema?
ԱմուսինՊերա Ատաշևա
Պարգևներ
Լենինի շքանշան «Պատվո նշան» շքանշան «1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ Մոսկվայի 800-րդ ամյակին նվիրված մեդալ
ՌԽՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ և Ստալինյան մրցանակ
IMDbID ID 0001178

Սերգեյ Միխայիլի Էյզենշտեյն (ռուս.՝ Серге́й Миха́йлович Эйзенште́йн, հունվարի 10 (22), 1898[1], Ռիգա, Լիֆլանդիայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[2] - փետրվարի 11, 1948(1948-02-11)[3][2][4][…], Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[2]), թատրոնի և կինոյի խորհրդային ռեժիսոր, սցենարիստ, մոնտաժող, դերասան, կինոյի տեսաբան, մոնտաժի տեսության պիոներներից մեկը։ ՌՍՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1935), Ստալինյան առաջին աստիճանի երկու մրցանակների դափնեկիր (1941, 1946), արվեստագիտության դոկտոր (1939), ՎԳԻԿ-ի պրոֆեսոր։

Էյզենշտեյնը կինեմատոգրաֆիայի զարգացման մասին բազմաթիվ աշխատությունների հեղինակ է, նշանակալի ներդրում ունի խորհրդային և համաշխարհային կինոյի զարգացման գործում։ Sight and Sound ամսագիրն իր տասնամյակային հարցման արդյունքում «Պոտյոմկին զրահանավը» ֆիլմը կոչել է բոլոր ժամանակների տասնմեկերորդ լավագույն կինոնկար[5]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սերգեյ Էյզենշտեյնն իր ծնողների՝ Միխայիլ և Յուլյա Էյզենշտեյնների հետ

Սերգեյ Էյզենշտեյնը ծնվել է Ռիգայում (Լատվիա, այն ժամանակ՝ Ռուսական կայսրության Լիֆլյանդիայի նահանգի կազմում)՝ միջին դասի ընտանիքում։ Մկրտվել է 1898 թվականի փետրվարի 2 (14)-ին. կնքամայրը եղել է մորական տատը՝ առաջին գիլդիայի վաճառական Իրաիդա Կոնեցկայան[6]։ Վաղ տարիքում ընտանիքի հետ հաճախ է տեղափոխվել մի վայրից մյուսը։ Հայրը՝ Միխայիլ Օսիպովիչ Էյզենշտեյնը, եղել է քրիստոնեություն ընդունած գերմանացի հրեա Օսիպ Էյզենշտեյնի որդին, իսկ մայրն ունեցել է շվեդական արմատներ[7][8]։ Մայրը՝ Յուլյա Իվանովնա Կոնեցկայան, եղել է ռուս ուղղափառ ընտանիքից[9]։ Համաձայն այլ աղբյուրների՝ նրա հորական տատի ու պապի նախնիները եղել են բալթիական գերմանացիներ[10]։ Սերգեյ Էյզենշտեյնի հայրը եղել է ճարտարապետ, իսկ մայրը՝ հարուստ վաճառականի դուստր[11]։ Էյզենշտեյնը դաստիարակվել է որպես ուղղափառ քրիստոնյա, սակայն հետագայում դարձել է աթեիստ[12][13]։

Մոր՝ Յուլյա Իվանովնայի օժիտի շնորհիվ ընտանիքը վարել է բարեկեցիկ կյանք, ունեցել է աղախին և իր տանն ընդունել քաղաքի խոշորագույն պաշտոնյաների։ Չնայած հարստությանը՝ Էյզենշտեյնն իր մանկությունը նկարագրել է որպես «վշտի ժամանակաշրջան»[14]։ Ծնողները սիրել են Սերգեյին, սակայն զբաղված լինելով իրենց գործերով՝ նրան անհրաժեշտ ուշադրություն չեն դարձրել[15]։ 1907 թվականին ընտանիքը մեկնել է Փարիզ[16], սակայն նույն թվականին վերադարձել է, և Սերգեյ Էյզենշտեյնն ընդունվել է ռեալական ուսումնարան Ռիգայում[16][15]։ Հիմնական կրթությունից բացի նա սովորել է նվագել դաշնամուր[15] և ձիավարել[17], ինչպես նաև երեք լեզու՝ անգլերեն, գերմաներեն և ֆրանսերեն, հետաքրքրվել է լուսանկարչական արվեստով[18], կոմիքսների[19] և ծաղրանկարների ստեղծմամբ։ Զատկին ու Սուրբ ծննդին Սերգեյը մեկնել է Սանկտ Պետերբուրգ՝ տատի մոտ[17]։

Սերգեյ Էյզենշտեյնի ծնողների քառամյա ամուսնալուծական դատավարությունն ավարտվել է 1912 թվականի ապրիլի 26-ին (մայիսի 9)[20]։ Տղան մնացել է հոր մոտ, իսկ մայրը դեռ 1908 թվականից ապրել է Պետերբուրգում՝ Տավրիչեսկայա փողոց, 10 հասցեում[21] և զբաղվել բիրժայում խաղալով[22], իսկ որդին նրան այցելել է Զատկին ու Սուրբ ծննդին։ Վերջինս ձգտել է նմանվել հորը, օրինակ՝ չի ծխել, որովհետև հայրն էլ չի ծխել[14], իսկ հայրն էլ նրան նախապատրաստել է դառնալու ճարտարապետ[14][23]։

1915 թվականին Սերգեյ Էյզենշտեյնն ավարտել է ռեալական ուսումնարանը և ընդունվել Պետրոգրադի քաղաքացիական ինժեներների ինստիտուտ[24], որտեղ սովորել է ճարտարապետություն և ճարտարագիտություն[25]։

Հետհեղափոխական տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Սերգեյ Էյզենշտեյնն աղքատացել է և կտրվել հարազատ քաղաքից, ծնողներից ու ազգականներից։ Նա լրջորեն տարվել է արվեստով, մասնավորապես թատրոնի ճարտարապետությամբ։ Քաղաքացիական ինժեներների ինստիտուտում կազմակերպվել է ոստիկանական շտաբ, որին անդամագրվել է նաև Էյզենշտեյնը։ Դեռ 1917 թվականի գարնանը զորակոչվել է բանակ և հաշվառվել ինժեներական զորքերի պրապորշչիկների դպրոցում։ Նույն թվականի աշնանը նա իր ջոկատի հետ դիրքավորվել է Կրասնոե Սելոյի մոտ և Մոսկովյան խճուղու վրա՝ սպասելով Պետրոգրադի վրա կազակների և «Վայրի դիվիզիայի» հարձակմանը, սակայն դա տեղի չի ունեցել[26]։

Պրապորշչիկների դպրոցի լուծարումից հետո Սերգեյ Էյզենշտեյնը 1918 թվականի մարտի 18-ին ընդունվել է Կարմիր բանակ[27] (իսկ նրա հայրը սատարել է հակառակ կողմին[28]) և նույն թվականի սեպտեմբերի 20-ից մինչև 1920 թվականի օգոստոս գործող բանակի կազմում շրջել և ապրել է ագիտգնացքներում Ռուսաստանի հյուսիս-արևմուտքում[29][30]։ Հյուսիսային անհայտ երկաթուղային կայարանում, որտեղ սկզբում նշանակվել է Էյզենշտեյնը, սկիզբ է առել այսպես կոչված «սպիտակ սիրավեպ» բալետի պարուհի Մարիա Պավլովնա Պուշկինայի հետ, որին լնդախտով հիվանդ լինելու պատճառով այդ գյուղ էր ուղարկել Մաքսիմ Գորկու փաստացի կինը՝ Մարիա Անդրեևան։ Պուշկինան միացել է բանակային էշելոնին[29], բայց որոշ ժամանակ անց հեռացել է[31]։

Գրեթե երկու տարի շրջելով էշելոնի հետ՝ Էյզենշտեյնը եղել է նաև Վոժեգայում, Խոլմում, Վելիկիե Լուկիում, Պոլոցկում, Սմոլենսկում, Մինսկում, ինչպես նաև Վիտեբսկում։ Իր հետ նա տարել է մեծ քանակով գրքեր։ Այդ ընթացքում նա վարել է մանրամսն օրագիր, որտեղ նկարագրել է իր ճանապարհորդությունները, գրի առել մտորումներն արվեստի և մասնավորապես թատրոնի վերաբերյալ[31]։ Դրա հետ միաժամանակ նա աշխատել է որպես նկարիչ-դեկորատոր Կարմիր բանակի թատերական կոլեկտիվներում[32]։

Թատրոնից կինո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1920 թվականին՝ լեհ-խորհրդային պատերազմի ժամանակ, Էյզենշտեյնը, որ գտնվում էր Մինսկի ռազմաճակատում, ծանոթացել է ճապոներենի ուսուցչի հետ, և նրան շատ է դուր եկել նոր լեզուն[32]։ Էյզենշտեյնը բացահայտել է Կաբուկի թատրոնը և ուսումնասիրել ճապոներեն՝ սովորելով շուրջ 300 կանձի[33][34]։

1920 թվականին՝ հաշտության պայմանագրի կնքումից հետո, Էյզենշտեյնը մեկնել է Մոսկվա՝ նպատակ ունենալով ընդունվել Գեներալական շտաբի ակադեմիա և դառնալ թարգմանիչ։ Քաղաքում նա բնակվել է նույն սենյակում իր վաղեմի ընկերոջ՝ դերասան Մաքսիմ Շտրաուխի հետ[35], ում ճանաչում էր վեց տարեկան հասակից[32]։ Շուտով Էյզենշտեյնը թողել է ճապոներեն սովորելը և աշխատանքի ընդունվել Պրոլետկուլտի Առաջին բանվորական թատրոնի թատերախմբում որպես նկարիչ-դեկորատոր[36]։ Այդ ժամանակ նա շատերի նման դարձել է հին մշակույթի ոչնչացման գաղափարների կողմնակից։ Մասնավորապես նա ձգտել է «հեղափոխականացնել» թատրոնը[35]։

1921 թվականին Էյզենշտեյնն ընդունվել է Պետական բարձրագույն ռեժիսորական արվեստանոցներ (ռուս.՝ Государственные высшие режиссёрские мастерские, ГВЫРМ), որ գլխավորում էր Վսևոլոդ Մեյերխոլդը[37], սակայն շարունակել է աշխատել Պրոլետկուլտում։ Այնտեղ երիտասարդ դեկորատորն աշխատել է Վալենտին Սմիշլյաևի «Մեքսիկացին» բեմադրության վրա (ըստ Ջեկ Լոնդոնի նովելի)։ Ըստ Շրաուխի հուշերի՝ Էյզենշտեյնն «արագ մի կողմ է մղել» Սմիշլյաևին և «փաստացիորեն դարձել ռեժիսոր»[35]։ Դրանից հետո Էյզենշտեյնն աշխատել է ևս մի քանի բեմադրությունների վրա որոնց թվում էր Ալեքսանդր Օստրովսկու «Ամեն իմաստունի մեջ պարզություն կա» պիեսի ազատ մեկնաբանությունը[38]։ 1923 թվականին նա այդ դասական կատակերգությունը վերածել է այսպես կոչված «ատրակցիոնների մոնտաժի» (ռուս.՝ «монтаж аттракционов»)։ Այդ հասկացությունը հորինվել է հենց Էյզենշտեյնի կողմից և բացատրվել նրա համանուն հոդվածում, որ տպագրվել է «ЛЕФ» ամսագրում[39] (այդ հոդվածով սկիզբ է դրվել Էյզենշտեյնի գործունեությանը որպես տեսաբան[40])։ Ատրակցիոն կոչվում է այն ամենը, ինչն ունակ է հանդիսատեսին փոխանցել ուժեղ «զգացմունքային ազդեցություն», իսկ «մոնտաժը» տվյալ դեպքում տարբեր ատրակցիոն-տարրերի միակցումն է, որ ընտրվել են կամայականորեն, բայց ծառայում են ստեղծագործության թեմայի զարգացմանը։ «Իմաստուն» բեմադրության մեջ բնօրինակից մնացել են միայն հեղինակի ու հերոսների անունները, իսկ մնացածը վերածվել է ատրակցիոնների մոնտաժի. բեմը դարձել է կրկեսի հրապարակ, հանդիսատեսի գլխների վերևում ձգվել է ճոպան, որի վրա պարել են դերասանները և այլն[41]։ Այդ ատրակցիոնների թվում եղել է նաև «Գլումովի օրագիրը» փոքր ֆիլմը[42][43], որ Էյզենշտեյննի առաջին փորձն է կինեմատոգրաֆիայում[44]։

Կինոյում իր ուղին Էյզենշտեյնն սկսել է Ֆրից Լանգի «Դոկտոր Մաբուզեն, խաղամոլը» ֆիլմի վերամոնտաժով։ Համր կինոյի ժամանակաշրջանում այդպիսի պրակտիկան սովորական էր այն ֆիլմերի համար, որոնք վաճառվում էին արտասահմանում ցուցադրվելու համար։ Խորհրդային Միությունում Լանգի ֆիլմի վերամոտաժված տարբերակը թողարկվել է «Ոսկեզօծված նեխածություն» (ռուս.՝ «Позолоченная гниль») վերնագրով[45]։ Դրանից հետո Պրոլետկուլտի մասնակցությամբ Էյզենշտեյնը նախաձեռնել է ութ ֆիլմերից բաղկացած շարք, որ վերնագրվել է «Դեպի դիկտատուրա» («К диктатуре»)։ Նկարահանումները ռեժիսորն սկսել է միանգամից հինգերորդ ֆիլմից, որ կոչվել է «Գործադուլ»[46] և էկրան բարձրացել 1925 թվականի ապրիլի 28-ին[47]։ Դա եղել է Էյզենշտեյնի առաջին լիամետրաժ ֆիլմը և պարունակել նորարարական տարբեր տարրեր (մասնավորապես ոչ սովորական ռակուրսներ և կինոմետաֆորներ)՝ արժանանալով ոչ միանշանակ արձագանքների ինչպես մամուլի, այնպես էլ հանդիսատեսի կողմից։ Այն կոչվել է հեղափոխական, նորարարական, բայց միևնույն ժամանակ քննադատվել է կինոլեզվի բարդության համար[46]։

Գրիգորի Ալեքսանդրովը, Նիկոլայ Պոդվոյսկին և Սերգեյ Էյզենշտեյնը

Պրոլետկուլտից հեռանալուց հետո Էյզենշտեյնը որոշ ժամանակ աշխատելէ Լենինգրադի «Севзапкино»-ի հետ մի քանի ռոմանտիկական նովելների էկրանավորման վրա, սակայն նախագիծն այդպես էլ մնացել է սցենարի փուլում։ Դրանից հետո ռեժիսորը վերադարձել է հեղափոխական պայքարի մասին ֆիլմերի շարքի իր մտահղացմանը։ Նախագիծն ստացել է նոր անվանում՝ «Ընդհատակից դեպի դիկտատուրա» (ռուս.՝ «От подполья к диктатуре») և ներառել յոթ մաս՝ 1) «Ժնև-Ռուսաստան», 2) «Ընդհատակ», 3) «1 մայիսի», 4) «1905 թվական», 5) «Գործադուլ», 6) «Բանտեր, խռովություններ, փախուստներ» (ռուս.՝ «Тюрьмы, бунты, побеги»), 7) «Հոկտեմբեր»։ «Գործադուլ» ֆիմը կառավարության կողմից ընդունվել է բարյացակամորեն, որը ռեժիսորին հանձնարարել է նկարահանել «1905 թվական» ֆիլմը։ Ֆիլմի սցենարը գրվել է Էյզենշտեյնի և Նինա Աղաջանովա-Շուտկոյի կողմից[48] և նվիրված է 1905 թվականին Ռուսասկան կայսրությունում տեղի ունեցած տարբեր իրադարձությունների, այդ թվում՝ ռուս-ճապոնական պատերազմին, հայ-թաթարական կոտորածներին, և այլն։ Սակայն հանգամանքները, ինչպես նաև ժամանակի սղությունը ռեժիսորին ստիպել են սահմանափակվել միայն «Իշխան Պոտյոմկին-Տավրիչեսկի» զրահանավի վրա տեղի ունեցած խռովության պատկերմամբ[49]։ Արդյունքում ֆիլմը թողարկվել է 1925 թվականի դեկտեմբերի 24-ին «Պոտյոմկին զրահանավը» (ռուս.՝ «Броненосец „Потёмкин“») խորագրով և ունեցել մեծ հաջողություն ինչպես Խորհրդային Միությունում[48], այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս[50]։ Ֆիլմն ուժեղ ազդեցություն է թողել այդ տարիների կինեմատոգրաֆիայի վրա[51] և հետագայում ճանաչվել է «բոլոր ժամանակների ու ժողովուրդների լավագույն ֆիլմ»[48]։

Արտասահմանյան ուղևորություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էյզենշտեյնը ճապոնական Կաբուկիի դերասան Սադանձի Իչիկավայի հետ, 1928 թվական, Մոսկվա
Բորիս Պաստեռնակը (ձախից երկրորդը), Սերգեյ Էյզենշտեյնը (ձախից երրորդը), Լիլիա Բրիկը (աջից չորրորդը) Վլադիմիր Մայակովսկին (աջից երրորդը) և այլք, Մոսկվա, 1924 թվական

1928 թվականի հոկտեմբերին Սերգեյ Էյզենշտեյնն իր նկարահանող խմբի հետ միասին, որի կազմում ընդգրկված էին ռեժիսոր Գրիգորի Ալեքսանդրովն ու օպերատոր Էդուարդ Տիսսեն, մեկնել է արտասահմանյան ուղևորության՝ ուսումնասիրելու արևմտյան փորձը։ Դա պաշտոնական ուղևորությունն էր, որի մասնակիցների նպատակն էր իմանալ ավելին հնչյունային կինոյի մասին և կապիտալիստական աշխարհին ներկայացնել խորհրդային հայտնի դերասաններին։ Հետագա երկու տարիների ընթացքում Էյզենշտեյնը շատ է ճանապարհորդել և ելույթ ունեցել Բեռլինի ռադիոյով, դասախոսություններ կարդացել Համբուրգում, Բեռլինում, Լոնդոնում, Քեմբրիջի համալսարանում, Անտվերպենում, Ամստերդամում, Փարիզում[52], պատրաստել «Ինտելեկտուալ մոնտաժ» հաշվետվությունը Բրյուսելի համալսարանում։

Շվեյցարիայում Սերգեյ Էյզենշտեյնը 1929 թվականին հանդես է եկել որպես խորհրդատու աբորտների մասին ուսուցողական վավերագրական ֆիլմում, որը նկարահանել է ռեժիսոր Էդուարդ Տիսսեն։ Այն թողարկվել է «Frauennot — Frauenglück» («Կանանց ցավն ու ուրախությունը») խորագրով[53]։

1930 թվականի ապրիլի վերջին Ջեսի Լուիս Լասկին Paramount Pictures ընկերության անունից Էյզենշտեյնին առաջարկել է ֆիլմ նկարահանել Միացյալ Նահանգներում[54]։ Վերջինս 100,000 դոլարի ($1,500,000 2017 թվականի համար) պայմանագիր է կնքել և 1930 թվականի մայիսին մեկնել Հոլիվուդ Ալեքսանդրովի ու Տիսսեի հետ միասին։

Էյզենշտեյնն առաջարկել է նկարահանել ֆիլմ զենքի վաճառական Բազիլ Զախարովի կյանքի մասին կամ էկրանավորել Ջորջ Բեռնարդ Շոուի «Զենք և մարդ» ստեղծագործությունը, ինչպես նաև «Սատերի ոսկին» ըստ Ջեկ Լոնդոնի[55], սակայն դրանցից ոչ մեկին չի հաջողվել տպավորություն գործել ստուդիայի պրոդյուսերների վրա[56]։ Այդ ժամանակ Paramount-ն առաջարկել է ֆիլմ նկարահանել Թեոդոր Դրայզերի «Ամերիկյան ողբերգություն» ստեղծագործության հիման վրա[57]։ Էյզենշտեյնը, որ կարդացել և հավանել էր այդ երկը և Մոսկվայում հանդիպել էր Դրայզերի հետ, համաձայնում է։ Նա ավարտում է սցենարը մինչև 1930 թվականի հոկտեմբերի սկիզբ[58], սակայն ստուդիան չի հավանում այն և բացի այդ, վախենում է Տեխնիկական տնօրենների ինստիտուտի նախագահ մայոր Ֆրանկ Փիսից[59], որ հակակոմունիստ էր և հասարակական արշավ էր սկսել ընդդեմ Էյզենշտեյնի։ 1930 թվականի հոկտեմբերի 23-ին «փոխադարձ համաձայնությամբ» Paramount ընկերությունն ու Էյզենշտեյնը չեղյալ են հայտարարում իրենց պայմանագիրը, և Էյզենշտեյնն ու իր խումբը ստանում են Մոսկվա վերադառնալու տոմսեր Paramount ընկերության հաշվին[60]։

Էյզենշտեյնն ու իր գործընկերները երկար ժամանակ են անցկացրել Չարլի Չապլինի հետ[61], ով Էյզենշտեյնին երաշխավորել է հանդիպել կարեկից բարերարի՝ ամերիկացի սոցիալիստ գրող Էփտոն Բիլ Սինքլերի հետ[62]։ Վերջինիս ստեղծագործությունները լավ ընդունելության էին արժանացել Խորհրդային Միությունում և ծանոթ էին Էյզենշտեյնին։ Սինքլերի շնորհիվ Էյզենշտեյնը թույլտվություն է ստացել մեկնել Մեքսիկա։ Այդ ուղևորության ընթացքում Էյզեշտեյնը պետք է նկարահաներ ֆիլմ, որի պրոդյուսերներն էին Սինքլերը, նրա կինը՝ Մերի Քրեյգ Սինքլերը և երեք այլ ներդրողներ, որ կազմել են Mexican Film Trust-ը[63]։

Մեքսիկական ոդիսական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սերգեյ Էյզենշտայնը Ռոտերդամում 1930 թվականին

1930 թվականի նոյեմբերի 24-ին Էյզենշտեյնը պայմանագիր է կնքել Trust-ի հետ, համաձայն որի՝ նա ազատ էր նկարահանել ֆիլմ՝ ըստ իր պատկերացումների և «լիակատար հավատով Էյզենշտեյնի արտիստական ազնվության նկատմամբ»[64]։ Պայմանագրում նաև նախատեսվել է, որ ֆիլմը պետք է լինի «ոչ քաղաքական», անմիջապես հասանելի ֆինանսական միջոցները փոխանցվել են Մերի Սինքլերի կողմից և կազմել «ոչ պակաս, քան քսանհինգ հազար դոլար»[65] և որոշվել, որ նկարահանումները պետք է տևեն «երեքից չորս ամիս»[65], և ամենակարևորը՝ Էյզենշտեյնը համաձայնել է, որ Մեքսիկայում նկարահանված բոլոր կադրերը, ժխտանկարներն և ֆիլմին վերաբերող մյուս բոլոր նյութերն ու գաղափարները պետք է լինեն Մերի Սինքլերի սեփականությունը[65]։ Պայմանագրում նախատեսվել է, որ ավարտուն ֆիլմը Խորհրդային Միությունը կարող է անվճար ստանալ երկրում ցուցադրելու համար[66]։ Ըստ որոշ աղբյուրների՝ բանավոր համաձայնություն է ձեռք բերվել, որ ավարտված ֆիլմի տևողությունը պետք է լինի շուրջ մեկ ժամ։

Մոտավորապես դեկտեմբերի 4-ին Էյզենշտեյնը գնացքով մեկնել է Մեքսիկա Ալեքսանդրովի և Տիսսեի հետ։ Որոշ ժամանակ անց նա կազմել է վեց մասից բաղկացած ֆիլմի համառոտագիրը, որը պետք է դառնար այն վերջնական պլանը, որի հիման վրա Էյզենշտեյնը պետք է աշխատեր։ Նախագծի խորագիրը՝ ¡Que viva México! («Կեցցե՛ Մեքսիկան»), որոշվել է ավելի ուշ։ Մեքսիկայում նա ծանոթացել է Ֆրիդա Կալոյի և Դիեգո Ռիվերայի հետ։ Էյզենշտեյնը հիացել է այդ նկարիչներով և մեքսիկական մշակույթով ընդհանրապես, իսկ նրանք էլ ռեժիսորին ոգեշնչել են իր ֆիլմերը կոչել «շարժվող որմնանկարներ»[67]։ ԱՄՆ ձախակողմյան կինոմիությունը հետևել է Էյզենշտեյնի աշխատանքին Մեքսիկայում, ինչպես նկարագրված է Քրիս Ռուբի «Left of Hollywood: Cinema, Modernism, and the Emergence of U.S. Radical Film Culture» գրքում[68]։

Խորհրդային Միությունից երկարատև բացակայությունից հետո Էյզենշտեյնը հեռագիր է ստացել Ստալինից, որում վերջինս անհանգստություն էր հայտնում, թե արդյոք Էյզենշտեյնը դարձել է դասալիք[69]։ Ճնշման պատճառով Էյզենշտեյնը Մերի Սինքլերի կրտսեր եղբորը՝ Հանթեր Քիմբրոուին, որ ուղարկվել էր որպես պրոդյուսեր, հայտարարել է ֆիլմում եղած խնդիրների մեղավոր[70]։ Էյզենշտեյնը հույս ուներ, թե Սինքլերների շնորհիվ ինքը կկարողանա ավարտին հասցնել ֆիլմը (նկարահանվել էր 75 հազար մետր), սակայն վերջիններս դադարեցրել են ֆիլմի արտադրությունը և Քիմբրոուին հանձնարարել են վերադառնալ Միացյալ Նահանգներ՝ տանելով արդեն նկարահանված նյութերը[71][72]։

Միացյալ Նահանգների սահմանին կատարված խուզարկության արդյունքում նրա մոտ հայտնաբերվել են Քրիստոսի ծաղրանկարներ ու պոռնոգրաֆիկ նյութեր[73][74]։ Նրա մուտքի թույլտվության ժամկետը լրացել էր[75], և Սինքլերները չեն կարողացել երկարաձգել տալ այն։ Էյզենշտեյնը, Ալեքսանդրովն ու Տիսսեն մեկ ամիս Մեքսիկայի ու ԱՄՆ-ի սահմանին մնալուց հետո ստացել են 30 օր ժամանակ Տեխասից Նյու Յորք գնալու[75] և այնտեղից Մոսկվա մեկնելու համար, իսկ Քիմբրոուն վերադարձել է Լոս Անջելես՝ տանելով ֆիլմին վերաբերող նյութերը։

Նյու Յորք գնալիս Էյզենշտեյնը ճանապարհորդել է Ամերիկայի հարավում։ 1932 թվականի կեսերին Սինքլերները կարողացել են համաձայնության գալ Սոլ Լեսերի հետ, որը Նյու Յորքում նոր էր բացել Principal Distributing Corporation գրասենյակը։ Լեսերը համաձայնել է աշխատել անավարտ նյութերի վրա։ Արդյունքում ստացվել են երկու լիամետրաժ խաղարկային և մեկ կարճամետրաժ ֆիլմեր՝ «Փոթորիկ Մեխիկոյի վրա»[76], «Էյզենշտեյնը Մեքսիկայում» և «Մահվան օրը», որոնք թողարկվել են Միացյալ Նահանգներում 1933 թվականի աշնանից մինչև 1934 թվականի սկիզբ։ Էյզենշտեյնը երբեք չի տեսել ոչ այդ ֆիլմերը, ոչ էլ իր առաջին կենսագիր Մարի Սետոնի՝ ավելի ուշ շրջանի աշխատանքը, որ կոչվել է «Ժամանակ Արևի տակ»[77] և թողարկվել 1940 թվականին։ Նա հրապարակայնորեն հայտարարել է, որ այլևս չի հետաքրքրվում այդ նախագծով։ 1978 թվականին Գրիգորի Ալեքսանդրովը թողարկել է իր տարբերակը (նույն խորագրով՝ խախտելով հեղինակային իրավունքները), որն արժանացել է ոսկե մրցանակի Մոսկվայի 11-րդ միջազգային կինոփառատոնում 1979 թվականին։ Ավելի ուշ՝ 1998 թվականին, Օլեգ Կովալովը խմբագրել է ֆիլմի ազատ տարբերակը, որ կոչել է «Մեքսիկական ֆանտազիա»։

Փիթեր Գրինուեյը 2015 թվականի «Էյզենշտեյնը Գուանախուատոյում» ֆիլմում ներկայացրել է ռեժիսորի ոչ ավանդական սեռական կողմնորոշումը և նրա հարաբերությունները Մեքսիկայում իրեն ուղեկցողի հետ[փա՞ստ]։

Վերադարձ Խորհրդային Միություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սերգեյ Էյզենշտեյնը մոտ 1935 թվականին

Արևմուտքում եղած լինելու հանգամանքի պատճառով ստալինյան կինոարտադրության ոլորտում Էյզենշտեյնին նայել են կասկածանքով, ինչը երբեք լիովին չի վերացել։ Հավանաբար նա մի որոշ ժամանակ անցկացրել է Կիսլովոդսկի հոգեբուժարանում 1933 թվականի հուլիսին[78] իբր թե այն դեպրեսիայի բուժման նպատակով, որն սկիզբ է առել այն ժամանակ, երբ նա վերջնականապես համոզվել է, որ իրեն էլ երբեք թույլ չեն տա խմբագրել Մեքսիկայում նկարահանած նյութերը[79]։ Հետագայում նա դասավանդել է Կինեմատոգրաֆիայի պետական ինստիտուտում, եղել ռեժիսուրայի ամբիոնի վարիչ, իսկ 1933 և 1934 թվականներին գլխավորել է ուսումնական ծրագրերի կազմումը[80]։ 1935 թվականին արժանացել է ՌՍՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչման։

1935 թվականին Սերգեյ Էյզենշտեյնը սկսել է նոր նախագիծ՝ «Բեժին մարգագետին» ֆիլմը, որի սցենարը գրել է դրամատուրգ, նախկին չեկիստ Ալեքսանդր Գեորգիևիչ Ռժեշևսկին։ Ֆիլմի սյուժեն նվիրված է գյուղատնտեսության կոլեկտիվիզացմանը, համատեղում է ուրախ ու ողբերգական երանգներ և ստեղծվել է Պավլիկ Մորոզովի պատմության հիման վրա։ Սակայն այս դեպքում ևս եղել են այն նույն խնդիրները, ինչ «Կեցցե Մեքսիկան» ֆիլմի դեպքում։ Էյզենշտեյնը միակողմանի կերպով որոշել է նկարահանել ֆիլմի երկու տարբերակ՝ նախատեսված մեծահասակների և երեխաների համար։ Սակայն չի հաջողվել կազմել հստակ ժամանակացույց, կատարվել է գերածախս և աշխատանքը չի ավարտվել ժամանակին։ Ֆիլմի առաջին տարբերակը, որ դիտվել է անավարտ և Էյզենշտեյնի բացակայությամբ (նա հիվանդ էր), ենթարկվել է խիստ քննադատության։ Էյզենշտեյնն ստիպված է եղել վերամշակել ֆիլմը. նա նորից է գրել սցենարը, փոխել է մի քանի դերասանների և եկեղեցու ավերման («ակումբի վերածման») տեսարանը, որ առավել շատ քննադատության տեղիք էր տվել, փոխարինել է հրդեհի դեմ պայքարի դինամիկ տեսարանով։ Բորիս Շումյացկին, որ խորհրդային կինոարտադրության փաստացի ղեկավարն էր, դադարեցրել է նկարահանումներն ու չեղարկել ֆիլմի հետագա արտադրությունը։ Ըստ Էյզենշտեյնի՝ երկու տարի տևած նկարահանումներն ավարտին հասցնելու համար իրեն այդ ժամանակ պակասել է տասնմեկ օր։ «Բեժին մարգագետին» ֆիլմի անհաջողության, ինչպես նաև այդ ժամանակ խորհրդային կինոարտադրությունում եղած մի շարք խնդիրների համար Ստալինի կողմից մեղավոր է համարվել ղեկավարությունը, և մասնավորապես տուժել է Շումյացկին[81], որը ձերբակալվել է, դատվել, հայտարարվել դավաճան և գնդակահարվել։ Էյզենշտեյնը հեռացվել է մանկավարժական գործունեությունից (վերականգնվել է «Ալեքսանդր Նևսկի» ֆիլմի նկարահանումից հետո), իսկ «Բեժին մարգագետին» ֆիլմը ոչնչացվել է[82]։ Դրանից պահպանվել են ժապավենի հատվածներ, սևագրեր, լուսանկարներ և պլաններ, որոնցից հետագայում կազմվել է ֆոտոֆիլմ։

Հաջողություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էյզենշտեյնին հաջողվել է Ստալինից ստանալ ևս մեկ հնարավորություն, և 1938 թվականին նա գրել է «Ալեքսանդր Նևսկի» պատմահայրենասիրական ֆիլմի սցենարը, որի երաժշտությունը հեղինակել է Սերգեյ Պրոկոֆևը[83] (ֆիլմի նկարահանումների ժամանակ սկսվել է Էյզենշտեյնի ու Պրոկոֆևի ստեղծագործական համագործակցությունը)։ Այս անգամ սցենարի համահեղինակ է նշանակվել Պյոտր Պավլենկոն[84], դերերը կատարել են պրոֆեսիոնալ դերասաններ, իսկ Դմիտրի Վասիլևը նշանակվել է ռեժիսորի օգնական, որպեսզի արագացնի նկարահանման ընթացքը[84]։

Ֆիլմը լավ ընդունելության է արժանացել ինչպես Խորհրդային Միությունում, այնպես էլ Արևմուտքում, և դրա համար Էյզենշտեյնն արժանացել է Լենինի շքանշանի ու Ստալինյան մրցանակի[85], ինչպես նաև արվեստագիտության դոտորի գիտական աստիճանի (առանց ատենախոսության պաշտպանության)։ Այն այլաբանական և խիստ նախզգուշացում էր ընդդեմ հզորացող Նացիստական Գերմանիայի։ Ֆիլմում Նևսկին օգտագործում է բազմաթիվ ժողովրդական ասացվածքներ՝ այդպիսով բանավոր կերպով պատճառաբանելով իր պայքարն ընդդեմ ռուսական ավանդույթների դեմ գերմանական ոտնձգությունների[86]։ Ֆիլմը, որ նկարահանվել և էկրան է բարձրացել 1938 թվականի ընթացքում, ոչ միայն Էյզենշտեյնի առաջին ֆիլմն էր մոտ տասը տարվա ընդմիջումից հետո, այլև նրա առաջին հնչյունային ֆիլմը։

«Ալեքսանդր Նևսկի» ֆիլմի թողարկումից մի քանի ամիս անց Ստոլինը կնքել է պակտ Հիտլերի հետ, և ֆիլմը հանվել է վարձույթից։ Էյզենշտեյնը վերադարձել է մանկավարժական գործունեությանը, և նրան հանձնարարվել է Ռիխարդ Վագների «Վալկիրիայի» բեմադրումը Մեծ թատրոնում[85]։ 1941 թվականին Գերմանիայի հետ պատերազմի սկսվելուց հետո «Ալեքսանդր Նևսկի» ֆիլմը վերաթողարկվել է լայն լսարանի համար և ունեցել միջազգային հաջողություն։ Թշնամու զորքերի՝ Մոսկվային մոտենալու պատճառով Էյզենշտեյնը բազմաթիվ այլ կինոգործիչների հետ միասին տարհանվել է Ալմա-Աթա, որտեղ սկսել է մտածել Իվան Ահեղի մասին ֆիլմ նկարահանելու գաղափարի շուրջ։ Էյզենշտեյնն Ալմա-Աթայից նամակագրական կապ է պահպանել Պրոկոֆևի հետ, և վերջինս նրան միացել է այնտեղ 1942 թվականին։ Պրոկոֆևը գրել է երաժշտություն Էյզենշտեյնի «Իվան Ահեղ» ֆիլմի համար, իսկ վերջինս էլ աջակցել է նրան «Պատերազմ և խաղաղություն» օպերայի վրա կատարվող աշխատանքներում[87]։

1941 թվականի հուլիսի 3-ին Սերգեյ Էյզենշտեյնն ԱՄՆ-ի համար ելույթ է ունեցել ռադիոյով խորհրդային ժողովրդի Հայրենական մեծ պատերազմի մասին «To Brother Jews of All the World» («Ամբողջ աշխարհի հրեա եղբայրներին») ծրագրով, որում անգլալեզու հրեաներին կոչ է արել միավորվել նացիզմի դեմ պայքարում[88][89]։ Նույն թվականի օգոստոսի 25-ին «Правда» թերթում գրել է «Ամբողջ աշխարհի հրեա եղբայրներ» («Братья евреи всего мира!») կոչի տեքստը[90][91]։ Օգոստոսի 7-ին ընդգրկվել է «Ռազմական կինոժողովածուների» հրատարակման խմբագրական կոլեգիայի կազմում, մասնակցել է Հրեական հակաֆաշիստական կոմիտեի աշխատանքներին, «To the Jews of the World» («Աշխարհի հրեաներին») անգլերեն կարճամետրաժ ֆիլմի նկարահանումներին։ 1944 թվականի սեպտեմբերի 5-ին ընդգրկվել է Կինեմատոգրաֆիայի հարցերով կոմիտեին առընթեր Գեղարվեստական խորհրդի կազմում։

1941-1945 թվականներին Սերգեյ Էյզենշտեյնը նկարահանել է «Իվան Ահեղ» ֆիլմը։ Սցենարը, որ գրել է Էյզենշտեյնը, հաստատել է անձամբ Ստալինը[92] Նկարահանումներն սկսել են Մոսկվայում, իսկ 1942 թվականին «Մոսֆիլմի» տարհանվելուց հետո շարունակվել են Ալմա-Աթայում։ Գլխավոր դերը կատարել է Նիկոլայ Չերկասովը։ Առաջին սերիան էկրան է բարձրացել 1945 թվականի սկզբին և արժանացել Ստալինի հավանությանը, իսկ Էյզենշտեյնն իր այդ աշխատանքի համար արժանացել է Ստալինյան մրցանակի[93]։ Երկրորդ մասը Ստալինի կողմից ուղարկվել է վերամշակման, սակայն դրան խանգարել է ռեժիսորի մահը։ Պահպանվել է Ստալինի ու Մոլոտովի հետ Էյզենշտեյնի ու Չերկասովի զրույցի սղագրությունը, որում Էյզենշտեյնը քննադատվել է նրա համար, որ չի պատկերել օպրիչնինան՝ որպես ֆեոդալների նոր դաս, որի վրա հենվում էր Իվան Ահեղը։ Էյզենշտեյնն այդ քննադատությունը համարել է արդարացի։ Նույն չմշակված տարբերակով ֆիլմի երկրորդ մասն էկրան է բարձրացել 1958 թվականին։ Երրորդ մասի նկարահանումները, որն ըստ ռեժիսորի մտահղացման պետք է արտացոլեր ռուսների հաղթանակն Արևմուտքի նկատմամբ, նույնպես դադարեցվել է Էյզենշտեյնի մահվան պատճառով (սակայն պահպանվել են հատվածներ և նախապատրաստական նյութեր)։

Մահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1946 թվականի փետրվարի 2-ին պատահած սրտամկանի ինֆարկտին հաջորդած մեկ տարին Սերգեյ Էյզենշտեյնը մեծ մասամբ նվիրել է ապաքինմանը։ Մահացել է կրկին սրտամկանի ինֆարկտից 50 տարեկան հասակում[94]։ 1948 թվականի փետրվարի 11-ին գտնվել է մահացած իր մոսկովյան բնակարանի հատակին։ Մարմինը դրվել է Կինոյի աշխատավորների դահլիճում, իսկ փետրվարի 13-ին դիակիզվել է։ Թաղվել է Մոսկվայի Նովոդևիչյան գերեզմանատանը[95]։

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սերգեյ Էյզենշտեյնը 1934 թվականին ամուսնացել է լրագրող, կինոքննադատ, ռեժիսոր և սցենարիստ Պերա Ատաշևայի հետ (իսկական անունը՝ Պերլ Մոիսեևնա Ֆոգելման, 18 նոյեմբերի, 1900 թվական – 24 սեպտեմբերի, 1965 թվական)[96][97][98]։ Նրանց ամուսնությունը տևել է մինչև Էյզենշտեյնի մահը 1948 թվականին, չնայած երկար ժամանակ լուրեր են պտտվել նրա ոչ ավանդական սեռական կողմնորոշման մասին[99][100]։ Երեխաներ չեն ունեցել։ Պերա Ատաշևան եղել է Սերգեյ Էյզենշտեյնի աշխատությունների հետմահու հրատարակված վեցհատորյա ժողովածուի կազմողներից մեկը (1964-1971), պահպանել է ռեժիսորի արխիվը[101][102]։ Պերա Ատաշևան կազմել է նաև «Խորհրդային կինոարվեստ, 1919-1939» («Советское киноискусство, 1919—1939», М.: Госкиноиздат, 1940) ֆիլմերի ալբոմը։

Կինոյի տեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սերգեյ Էյզենշտեյնը եղել է մոնտաժի՝ որպես ֆիլմի խմբագրման հատուկ եղանակի օգտագործման պիոներներից մեկը։ Նա և իր ժամանակակից Լև Կուլեշովը, որոնք եղել են կինոյի ամենավաղ տեսաբաններից, պնդել են, որ մոնտաժի կինոյի էությունն է։ Նրա հոդվածներն ու գրքերը (մանսավորապես՝ «Ֆիլմի ձևը» (1949) և «Ֆիլմի իմաստը») բացատրում են մոնտաժի կարևորությունը։ Նրա աշխատություններն ու ֆիլմերը հետագայում մեծ ազդեցություն են ունեցել ռեժիսորների վրա։ Էյզենշտեյնը հավատում էր, որ մոնտաժը կարող է օգտագործվել ոչ միայն տեսարանների ու կադրերի դասավորման համար։ Նա համարում էր, որ կադրերի «բախման» միջոցով կարելի է մանիպուլյացիայի ենթարկել հանդիսատեսի զգացմունքներն ու ստեղծել այլաբանություններ կինոյում։ Նա հավատում էր, որ գաղափարը պետք է դուրս բերվի երկու անկախ կադրերի հակադրմամբ, ինչը կինոյում ներմուծում է կոլաժի տարրեր։ Էյզենշտեյնն առաջարկել է «մոնտաժի մեթոդները»՝ մետրական[103], ռիթմիկ[104], տոնային[105], հնչերանգային[106], ինտելեկտուալ[107]։

Էյզենշտեյնը դասավանդել է կինոարտադրություն ՎԳԻԿ-ում աշխատելու ընթացքում, որտեղ նա կազմել է ուսումնական ծրագիր ռեժիսորական կուրսի համար[108]։ Դասերի ժամանակ ուսանողներին ներկայացրած առաջադրանքներն ու օրինակները հիմնված են եղել թարգմանական գրականության վրա, ինչպիսին է Օնորե դը Բալզակի «Հայր Գորիոն»[109], ինչպես նաև Հայիթիի անկախության պայքարի բեմադրումն ըստ Անատոլի Վինոգրադովի «Սև հյուպատոսը» ստեղծագործության[110], որի վրա ազդեցություն էր թողել Ջոն Վանդերկոկի «Սև մեծությունը» (Black Majesty)[111]։ Էյզենշտեյնն իր ուսանողներին սովորեցրել է նաև ռեժիսուրայի տեխնիկական կողմերը, լուսանկարչություն և խմբագրում՝ խրախուսելով անհատականության, արտահայտչականության և ստեղծագործական մոտեցման զարգացումը[112]։ Էյզենշտեյնն իր մանկավարժական գործունեության ընթացքում, ինչպես ֆիլմերում, մեծ տեղ է հատկացրել քաղաքականությանը և մեջբերումներ կատարել Վլադիմիր Լենինից[113]։

Սկզբնական շրջանում Էյզենշտեյնն իր ֆիլմերում չի նկարահանել պրոֆեսիոնալ դերասանների։ Նրա ֆիլմերը կենտրոնացել են ոչ թե առանձին կերպարների, այլ սոցիալական խնդիրների, մասնավորապես դասակարգային կոնֆլիկտների վրա։ Նա նկարահանել է համապատասխան դասերը ներկայացնող մարդկանց և խուսափել է աստղերին իր ֆիլմերում ընդգրկելուց[114]։ Էյզենշտեյնի կողմից կոմունիզմի ընկալման առանձնահատկության պատճառով նա կոնֆլիկտներ է ունեցել Իոսիֆ Ստալինի վարչակարգի պաշտոնյաների հետ։ Ըստ Էյզենշտեյնի՝ նոր հասարակությունում արտիստը պետք է լիովին ապահովվեր և ստեղծագործեր ազատորեն՝ առանց մտածելու բյուժեի և ղեկավարների ներկայացրած սահմանափակումների մասին, սակայն խորհրդային կինոարտադրությունում բյուժեն և պրոդյուսերները նույնքան կարևոր դեր են ունեցել, ինչպես մնացած ամբողջ աշխարհում։

Ֆիլմագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռեժիսոր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1923 – Գլումովի օրագիրը
  2. 1924 – Գործադուլ («Սատանայի բույնը», «Գործադուլի պատմությունը»)
  3. 1925 – Պոտյոմկին զրահանավը («1905 թվական»)
  4. 1927 – Հոկտեմբեր («Տասը օր, որ ցնցեցին աշխարհը»)
  5. 1929 – Լյա Սարրասի գրոհը / The Storming of La Sarraz (Այվոր Մոնտեգյուի և Հանս Ռիխտերի հետ համահեղինակությամբ)
  6. 1929 – Հինը և նորը
  7. 1930 – Սենտիմենտալ սիրավեպ / Le Romance sentimentale
  8. 1931 – «Երկրաշարժ Օահակեում», փաստագրական ֆիլմ Մեքսիկայի մասին
  9. 1933 – Էյզենշտեյնը Մեքսիկայում / Eisenstein in Mexico (վավերագրական)
  10. 1933 – Փոթորիկ Մեխիկոյի վրա
  11. 1934 – Մահվան օրը / Death Day (կարճամետրաժ)
  12. 1935-1937 – Բեժին մարգագետին (ֆիլմը չի պահպանվել, վերականգնվել է որպես ֆոտոֆիլմ Նաում Կլեյմանի և Սերգեյ Յուտկևիչի կողմից)
  13. 1938 – Ալեքսանդր Նևսկի
  14. 1940 – Ժամանակ Արևի տակ / Time in The Sun (վավերագրական, Գրիգորի Ալեքսանդրովի հետ համահեղինակությամբ)
  15. 1941 – Մեքսիկական սիմֆոնիա / Mexican Symphony
  16. 1941 – Ազատության հող / Land of Freedom
  17. 1941 – Խաչի ձեռքբերում / Conquering of Cross
  18. 1941 – Ազատության սերմերը / Seeds of Freedom (Հանս Բրյուգերի հետ համահեղինակությամբ)
  19. 1944 – Իվան Ահեղ, 1-ին սերիա
  20. 1945 – Իվան Ահեղ, 2-րդ սերիա (պատում երկրորդ՝ «Բոյարական դավադրություն», վարձույթում՝ 1958 թվականից)
  21. 1946 – Իվան Ահեղ, 3-րդ սերիա (անավարտ)

Սցենարիստ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1924 – Գործադուլ («Սատանայի բույնը», «Գործադուլի պատմությունը»)
  2. 1927 – Հոկտեմբեր («Տասը օր, որոնք ցնցեցին աշխարհը»)
  3. 1929 – Հինը և նորը
  4. 1935-1937 – Բեժին մարգագետին
  5. 1938 – Ալեքսանդր Նևսկի
  6. 1944 – Իվան Ահեղ, 1-ին սերիա
  7. 1945 – Իվան Ահեղ, 2-րդ սերիա (պատում երկրորդ՝ «Բոյարական դավադրություն»)
  8. 1946 – Իվան Ահեղ, 3-րդ սերիա (անավարտ)

Պարգևներ և մրցանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ստալինյան առաջին աստիճանի մրցանակ (1941) «Ալեքսանդր Նևսկի» ֆիլմի համար (1938)
  • Ստալինյան առաջին աստիճանի մրցանակ (1946) «Իվան Ահեղ» (1944) ֆիլմի առաջին սերիայի համար[115]
  • ՌՍՖՍ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1935)
  • Լենինի շքանշան (1 փետրվարի, 1939) «Ալեքսանդր Նևսկի» ֆիլմի համար (1938)[115]
  • «Պատվո նշան» շքանշան
  • մեդալներ
  • 2016 թվականի ապրիլի 26-ին Օդեսայի Երկրորդ կոլտնտեսական նրբանցքը վերանվանվել է Էյզենշտեյնի նրբանցք[116],
  • Google Doodle (2018) – դուդլը նվիրվել է ռեժիսորի ծննդյան 120-ամյակին[117]։

Քննադատություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Էյզենշտեյնի «Իվան Ահեղ» ֆիլմը, որ ես դիտել եմ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, ինձ ներկայանում է որպես բարձրագույն ձեռքբերում պատմական ֆիլմերի ժանրում։ Էյզենշտեյնը պատմությունը մեկնաբանում է բանաստեղծորեն, իսկ դա, իմ կարծիքով, նրա մեկնաբանման ամենագերազանց մեթոդն է։ Երբ ես մտածում եմ, թե ինչ աստիճանի են աղավաղվում նույնիսկ ոչ վաղ անցյալի իրադարձությունները, ես սկսում եմ բոլորովին թերահավատորեն նայել պատմությանը՝ որպես այդպիսին։ Միևնույն ժամանակ պատմության բանաստեղծական մեկնաբանությունն ստեղծում է ընդհանուր պատկերացում դարաշրջանի մասին։ Ես կասեի, թե արվեստի ստեղծագործությունները պարունակում են ավելի շատ իրական փաստեր ու մանրամասներ, քան պատմական տրակտատները[118]։
Չարլի Չապլինը «Իվան Ահեղ» (1944) ֆիլմի մասին
  • Նողկալի է տեսնել, երբ մարդն ընդունում է Լենինի նման դիրքեր և անում նման մարմնաշարժումներ, և այդ արտաքինի տակ զգացվում է լիակատար դատարկություն, մտքի լիակատար բացակայություն։ Լիովին ճիշտ է ասել մի ընկեր, թե Նիկանդրովը նման է ոչ թե Լենինին, այլ նրա բոլոր արձաններին[119]։
Վլադիմիր Մայակովսկին «Հոկտեմբեր» ֆիլմի մասին
  • Ֆիլմը միաժամանակ դառնում է և՛ պատմվածք պատմության մասին, և նրա բաղադրիչ մաս այն իմաստով, որ նրա մոնտաժը, նրա գեղագիտությունը հեղափոխական համակարգի մաքուր արդյունք է ինչպես հեղափոխության ցուցադրման, այնպես էլ այդ ցուցադրման խանդավառության տեսանկյունից[119]։
Ժան Կլոդ Կոնեսան «Հոկտեմբեր» ֆիլմի մասին

Էյզենշտեյնի աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Эйзенштейн С. Монтаж аттракционов։ К постановке «На всякого мудреца довольно простоты» А. Н. Островского в московском Пролеткульте // ЛЕФ (журнал). 1923. № 3. С.70 - 75.
  • Эйзенштейн С. Два черепа Александра Македонского // Новый зритель (журнал). 1926. № 35. С.10.
  • Эйзенштейн С., Пудовкин, Всеволод Илларионович, Александров, Григорий Васильевич, Будущее звукового фильма։ Заявка // Жизнь искусства (журнал). 1928. № 32. То же։ Советский экран (журнал). 1928.
  • Эйзенштейн С. Нежданный стык // Жизнь искусства (журнал). 1926. № 34.
  • Эйзенштейн С. М. Иван Грозный (фильм, 1944), Киносценарий. М.։ Госкиноиздат, 1944. - 192 с.
  • Эйзенштейн С. М. Как я стал режиссёром. Рига։ Госкиноиздат, 1946. - 340 с.։ фотоилл.
  • Эйзенштейн С. М. Избранные статьи. М.։ Искусство (издательство), 1956. - 456 с.
  • Эйзенштейн С. М. Динамический квадрат։ Предложения в пользу новых пропорций экрана, выдвинутые в связи с вопросом о практической реализации «широкого» фильма // Вопросы киноискусства. М.։ Академия наук СССР, 1960. Выпуск 4. - 424 с.
  • Эйзенштейн \ Eisenstein. Рисунки / Dessins / Drawings. М.։ Искусство (издательство), 1961. - 226 с.
  • Эйзенштейн С. М. Избранные произведения. В 6-и томах. М.։ Искусство (издательство), 1964 - 1971.
    • Т.1։ Автобиографические записки разных лет, замыслы. Краткая летопись жизни и деятельности, фильмография, библиография. М., 1964. - 696 с.
    • Т.2։ Работы 1923 - 1940 гг.։ цикл работ о монтаже, программа преподавания режиссуры во Всесоюзном государственном институте кинематографии, выступление на творческом совещании 1935 года; статьи и заметки разных лет; «Заявка Эйзенштейна, Пудовкин, Всеволод Илларионович, Александров, Григорий Васильевич» (Будущее звуковой фильмы"), перевод доклада на английском языке, «Монтаж 1938» и др. исследования. М., 1964. - 566 с.
    • Т.3։ Теоретические исследования 1945 - 1948 гг. М., 1964. - 672 с.
    • Т.4։ «Искусство мизансцены». М.։ 1966. - 790 с.
    • Т.5։ История и теория кино։ «Проблема советского исторического фильма», «Диккенс, Гриффит, Дэвид Уорк и мы»; Критика и публицистика. М., 1968. - 600 с.
    • Т.6։ Киносценарии. М., 1971. - 560 с.
  • Эйзенштейн С. Немчинов пост Արխիվացված 2020-01-20 Wayback Machine воспоминания о Малевич, Казимир Северинович / Публ. Вакар, Ирина Анатольевна // Новые рубежи։ Одинцово, Московская область] 1988. 28 января. № 12-13 (11051-11052)
  • Эйзенштейн С. Чет — Нечет Արխիվացված 2012-11-26 Wayback Machine / Публ. Клейман, Наум Ихильевич // Восток - Запад. Исследования. Переводы. Публикации. М.։ Наука (издательство, 1988. Вып.3. С.234 - 278.
  • То же в сб.։ Великий и загадочный И-цзин антология. Челябинск։ Аркаим (издательство), 2004. С.401 - 412 (Серия «Антология тысячелетий») - ISBN 5-8029-0509-3
  • Эйзенштейн С., Александров, Григорий Васильевич (режиссёр), Базар похоти։ Сценарий на 9 частей Тараса Немчинова трагикомедия о прифронтовом доме терпимости в эпоху первой мировой войны, 1925] // Новое литературное обозрение (журнал). 1993 № 4. C.5 - 19.
  • Эйзенштейн С. Монтаж։ Монтаж аттракционов; За кадром; Четвёртое измерените в кино; Монтаж 1938; Вертикальный монтаж; Вкладыш учебное издание / Предисловие Юренев, Ростислав Николаевич М.։ ВГИК, 1998. - 193 с. - ISBN 5-87149-038-7
  • Эйзенштейн С. Мемуары / Составление, предисловие, комментарии Клейман, Наум Ихильевич. М.։ Труд (газета); Музей кино, 1997. Том 1. Wie sag' ich’s meinem Kinde? - 432 с. («Живая классика») - ISBN 5-88244-009-2
  • Эйзенштейн С. Мемуары. М.։ Труд (газета); Музей кино, 1997. Т.2։ Автобиография; Обезьянья логика; Истинные пути изобретания; Профили. - 544 с. («Живая классика») - ISBN 5-88244-010-6
  • Театральные тетради С. М. Эйзенштейна («Заметки касательно театра» и другие записи). Публ., вст. ст., коммент. и текстология М. К. Ивановой и В. В. Иванова. При участии И. Ю. Зелениной//Мнемозина. Документы и факты из истории отечественного театра ХХ века. Вып. 2 /Ред.-сост. В. В. Иванов. М.։ «УРСС», 2000. С. 190 - 279.
  • Теории новой антропологии актёра и статья С. Эйзенштейна и С. Третьякова «Выразительное движение». Публ., вст. ст. и примеч. А. С. Миляха // Документы и факты из истории отечественного театра ХХ века. Вып. 2 / Ред.-сост. В. В. Иванов. М.։ «УРСС», 2000. С. 280 - 305.
  • С. Эйзенштейн - оперный режиссёр. К истории постановки «Валькирии». Публ., вст. текст и коммент. С. И. Савенко // Документы и факты из истории отечественного театра ХХ века. Вып. 2 / Ред.-сост. В. В. Иванов. М.։ «УРСС», 2000. С. 310 - 326.
  • Эйзенштейн С. Монтаж. М.։ Эйзенштейн-центр; Музей кино, 2000. - 592 с. - ISBN 0235-8212
  • Эйзенштейн С. Метод. Том 1։ Grundproblem. М.։ Эйзенштейн-центр; Музей кино, 2002. - 495 с. - ISBN 0235-8212
  • Эйзенштейн С. Метод. Том 2։ Тайны мастеров. М.։ Эйзенштейн-центр; Музей кино, 2002. - 688 с. - ISBN 5-901631-02-1
  • Эйзенштейн С. Неравнодушная природа. Том 1։ Чувство кино. М.։ Эйзенштейн-центр, Музей кино, 2004. - 687 с - ISBN 5-901631-09-9
  • С. М. Эйзенштейн. «Интернациональный театр» / Публ., вст. ст. и коммент. В. В. Иванова // Мнемозина. Документы и факты из истории отечественного театра ХХ века. Вып. 3 / Ред.-сост. В. В. Иванов. М.։ АРТ, 2004. С.200-208; 537 - 539.
  • Эйзенштейн С. Неравнодушная природа. Том 2։ О строении вещей / Сост. Н.Клеймана. М.։ Эйзенштейн-центр; Музей кино, 2006. - 624 с - ISBN 5-901631-12-9
  • Эйзенштейн С. Психологические вопросы искусства [сб. статей] / Сост., ред., вступит. ст. Басин, Евгений Яковлевич. М.։ Смысл (издательство), 2002. - 336 с - ISBN 5-89357-114-2
  • «Все великое просто» С. М. Эйзенштейн о театре. 1919 - 1923. Публ., вст. ст. и коммент. В. В. Забродина // Документы и факты из истории отечественного театра ХХ века. Вып. 4 / Ред.-сост. В. В. Иванов. М.։ Индрик, 2009. С. 437 - 505.

Կինոմարմնավորումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1989 – «Pissoir» (Կանադա), դերում՝ Պոլ Բետիս / Paul Bettis
  • 1991 – «Եվ վերադառնում է քամին...» (ռուս.՝ «И возвращается ветер…»), Էյզենշտեյնի դերում՝ Վլադիմիր Վալով
  • 1996 – «„Զրահանավի“ վերադարձը» (ռուս.՝ «Возвращение „Броненосца“»)
  • 1996 – «Potemkin: The Runner’s Cut» (Անգլիա), Էյզենշտեյնի դերում՝ Չարլզ Դենս / Charles Dance
  • 1998 – «Histeria!», սերիա՝ «Russian Revolution», Էյզենշտեյնի դերում՝ Փոլ Ռագ / Paul Rugg
  • 2000 – Eisenstein (Կանադա-ԳՖՀ), Էյզենշտեյնի դերում՝ Սիմոն Մաքբառնի / Simon McBurney
  • 2012 – El efecto K. El montador de Stalin (Իսպանիա), Էյզենշտեյնի դերում՝ Էնթոնի Սենեն / Anthony Senen
  • 2014 – «Escaping Riga» (Լատվիա)., Էյզենշտեյնի դերում՝ Միխաիլս Կարասիկովս
  • 2015 – «Էյզենշտեյնը Գուանախուատոյում» (ռուս.՝ «Эйзенштейн в Гуанахуато»), Էյզենշտեյնի դերում՝ Էլմեր Բաք / Elmer Bäck
  • 2015 – «Օռլովա և Ալեքսանդրով» (ռուս.՝ «Орлова и Александров»), Էյզենշտեյնի դերում՝ Վիտալի Խաև

Վավերագրական ֆիլմեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1958 – «Սերգեյ Էյզենշտեյն», Վասիլի Քաթանյան[120]
  • 1990 – «Սերգեյ Էյզենշտեյն. Մոնտաժի դասեր» (ռուս.՝ «Сергей Эйзенштейн: Уроки монтажа»), Վ. Չուբասով, ուսուցողական ֆիլմ մոնտաժի վերաբերյալ, Կիևի Ի. Կ. Կարպենկո-Կարիի անվան թատերական արվեստի պետական ինստիտուտի պատվերով
  • 1998 – «Վարպետի տունը» (ռուս.՝ «Дом мастера»), Մարիաննա Կիրեյովա
  • 2006 – «Սերգեյ Էյզենշտեյն։ Մեքսիկական հիվանդություն» (ռուս.՝ «Сергей Эйзенштейн. Мексиканская болезнь»), ռեժիսոր՝ Իգոր Ռոմանովսկի

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Эзенштейн Сер­гей Ми­хай­ло­вич (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Эйзенштейн Сергей Михайлович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Mitry J. Encyclopædia Britannica
  5. ↑ http://www.bfi.org.uk/news/50-greatest-films-all-time
  6. ↑ Шкловский, 1976, էջ 6—8
  7. ↑ Գրեթե ոչինչ հայտնի չէ Սերգեյ Էյզենշտեյնի հոր ծնողների մասին, թեև նրա զարմիկի կինը մի անգամ նշել է, թե իր ամուսինը հիշատակել է, որ տատը համարվել է շվեդուհի։ – Ronald Bergan, Sergei Eisenstein – The New York Times.
  8. ↑ Literaty Encyclopedia
  9. ↑ Эйзенштейн 1968 [1]
  10. ↑ Sergei Eisenstein (1964). Ilyin L.A., ed. Sergei Eisenstein Selected Works in Six Volumes, Volume 1. Moscow: Iskusstvo. p. 29
  11. ↑ Bordwell 1993, էջ. 1
  12. ↑ Al LaValley (2001). Eisenstein at 100. Rutgers University Press. էջ 70. ISBN 9780813529714. «As a committed Marxist, Eisenstein outwardly turned his back on his Orthodox upbringing, and took pains in his memoirs to stress his atheism.»
  13. ↑ Sergei Eisenstein (1996). Richard Taylor (ed.). Beyond the stars: the memoirs of Sergei Eisenstein, Volume 5. BFI Publishing. էջ 414. ISBN 9780851704609. «My atheism is like that of Anatole France -- inseparable from adoration of the visible forms of a cult.»
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Шкловский, 1976, էջ 9—10
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Шкловский, 1976, էջ 16—18
  16. ↑ 16,0 16,1 Шкловский, 1976, էջ 12—14
  17. ↑ 17,0 17,1 Шкловский, 1976, էջ 19—21
  18. ↑ Шкловский, 1976, էջ 31—33
  19. ↑ Шкловский, 1976, Չորրորդ ներդիրի նկարի տակի տեքստ։
  20. ↑ «Биография Сергея Эйзенштейна». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 2-ին.
  21. ↑ Юлия Ивановна Эйзенштейн в адресной книге «Весь Петербург»
  22. ↑ Шкловский, 1976, էջ 26—29
  23. ↑ Шкловский, 1976, էջ 35
  24. ↑ Шкловский, 1976, էջ 40—42
  25. ↑ Seton 1952, էջ. 28
  26. ↑ Шкловский, 1976, էջ 54—56
  27. ↑ Шкловский, 1976, էջ 68
  28. ↑ Seton 1952, էջեր. 34–35
  29. ↑ 29,0 29,1 Шкловский, 1976, էջ 59—61
  30. ↑ Эйзенштейн Сергей Михайлович // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  31. ↑ 31,0 31,1 Шкловский, 1976, էջ 62—64
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Садуль, 1982, էջ 327—329
  33. ↑ Эйзенштейн 1968 [2]
  34. ↑ Seton 1952, էջ. 37
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Садуль, 1982, էջ 330—333
  36. ↑ Seton 1952, էջ. 41
  37. ↑ Seton 1952, էջեր. 46–48
  38. ↑ Seton 1952, էջ. 529
  39. ↑ Christie & Taylor 1994, էջեր. 87–89
  40. ↑ Seton 1952, էջ. 61
  41. ↑ Садуль, 1982, էջ 334—336
  42. ↑ Эйзенштейн 1968 [3]
  43. ↑ Goodwin 1993, էջ. 32
  44. ↑ Шкловский, 1976, էջ 78, 83
  45. ↑ Садуль, 1982, էջ 337—338
  46. ↑ 46,0 46,1 Лебедев, Николай. «Глава 3. Становление Советского киноискусства (1921-1925)». Очерки истории кино СССР. Немое кино: 1918-1934 годы (ռուսերեն). Библиотекарь.Ру. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  47. ↑ Ямпольский, Михаил. (1999). «Сублимация как формообразование. (Заметки об одной неопубликованной статье Сергея Эйзенштейна)» (ռուսերեն). Киноведческие записки. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Садуль, 1982, էջ 347—349
  49. ↑ Садуль, 1982, էջ 352
  50. ↑ Садуль, 1982, էջ 383
  51. ↑ Садуль, 1982, էջ 388
  52. ↑ Eisenstein 1972, էջ. 8
  53. ↑ Bordwell 1993, էջ. 16
  54. ↑ Geduld & Gottesman 1970, էջ. 12
  55. ↑ Montagu 1968, էջ. 151
  56. ↑ Seton 1952, էջ. 172
  57. ↑ Seton 1952, էջ. 174
  58. ↑ Montagu 1968, էջ. 209
  59. ↑ Seton 1952, էջ. 167
  60. ↑ Seton 1952, էջեր. 185–186
  61. ↑ Montagu 1968, էջեր. 89–97
  62. ↑ Seton 1952, էջ. 187
  63. ↑ Seton 1952, էջ. 188
  64. ↑ Seton 1952, էջ. 189
  65. ↑ 65,0 65,1 65,2 Geduld & Gottesman 1970, էջ. 22
  66. ↑ Geduld & Gottesman 1970, էջ. 23
  67. ↑ Bordwell 1993, էջ. 19
  68. ↑ Left of Hollywood: Cinema, Modernism, and the Emergence of U.S. Radical Film Culture
  69. ↑ Seton 1952, էջ. 513
  70. ↑ Geduld & Gottesman 1970, էջ. 281
  71. ↑ Eisenstein 1972, էջ. 14
  72. ↑ Geduld & Gottesman 1970, էջ. 132
  73. ↑ Seton 1952, էջեր. 234–235
  74. ↑ Geduld & Gottesman 1970, էջեր. 309–310
  75. ↑ 75,0 75,1 Geduld & Gottesman 1970, էջ. 288
  76. ↑ Bordwell 1993, էջ. 21
  77. ↑ Seton 1952, էջ. 446
  78. ↑ Seton 1952, էջ. 280
  79. ↑ Leyda 1960, էջ. 299
  80. ↑ Bordwell 1993, էջ. 140
  81. ↑ Seton 1952, էջ. 369
  82. ↑ Н.И. Клейман Эйзенштейн, «Бежин луг» (первый вариант), культурно-мифологические аспекты // Формула финала : сборник. — М.: Эйзенштейн-центр, 2004. — С. 126. — ISBN 5-901631-08-0.
  83. ↑ González Cueto, Irene (2016 թ․ մայիսի 23). «Warhol, Prokofiev, Eisenstein y la música - Cultural Resuena». Cultural Resuena (եվրոպական իսպաներեն). Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  84. ↑ 84,0 84,1 Bordwell 1993, էջ. 27
  85. ↑ 85,0 85,1 Bordwell 1993, էջ. 28
  86. ↑ Kevin McKenna. 2009. “Proverbs and the Folk Tale in the Russian Cinema: The Case of Sergei Eisenstein’s Film Classic Aleksandr Nevsky.” The Proverbial «Pied Piper» A Festschrift Volume of Essays in Honor of Wolfgang Mieder on the Occasion of His Sixty-Fifth Birthday, ed. by Kevin McKenna, pp. 277–92. New York, Bern: Peter Lang.
  87. ↑ Leyda & Voynow 1982, էջ. 146
  88. ↑ Каталог Национальной библиотеки Украины имени В. И. Вернадского: С. Эйзенштейн. В сб. «Братья-евреи всего мира! Выступления представителей еврейского народа на митинге, состоявшемся в Москве 24 августа 1941 г.» М.: ОГИЗ Госполитзидат, 1941; стр. 25—26.
  89. ↑ The Literary Encyclopedia «Sergei Eisenstein»
  90. ↑ Ronald Bergen «Sergei Eisenstein: A Life in Conflict»
  91. ↑ Текст группового обращения «Братья евреи всего мира!» в газете «Правда» от 25 августа 1941 г. за подписью С. М. Эйзенштейна
  92. ↑ Марьямов Г. Кремлёвский цензор. Сталин смотрит кино. — М.: Конфедерация союзов кинематографистов «Киноцентр», 1992. — ISBN 5-7240-0043-1.
  93. ↑ Neuberger 2003, էջ. 22
  94. ↑ Neuberger 2003, էջ. 23
  95. ↑ Cavendish, Richard. «The Death of Sergei Eisenstein». Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  96. ↑ Bordwell 1993, էջ. 33
  97. ↑ «Pera Atasheva» (Russian). Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  98. ↑ «СЮЖЕТ МОГИЛА СЕРГЕЯ ЭЙЗЕНШТЕЙНА, ВОЗЛОЖЕНИЕ ЦВЕТОВ. (1998)».
  99. ↑ Aldrich & Wotherspoon 2002 pp. 170–71.
  100. ↑ «Putin's pride? Six famous gay sons of Russia». Channel 4. 2014 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 8-ին.
  101. ↑ Беседа Н. И. Нусиновой с А. Н. Кольцатым 22.II.1994, Лос-Анджелес
  102. ↑ Владимир Забродин «Эйзенштейн: кино, власть, женщины»(չաշխատող հղում): В семейной жизни, Сергей Эйзенштейн называл её Перл.
  103. ↑ Eisenstein 1949, էջ. 72
  104. ↑ Eisenstein 1949, էջ. 73
  105. ↑ Eisenstein 1949, էջ. 75
  106. ↑ Eisenstein 1949, էջ. 78
  107. ↑ Eisenstein 1949, էջ. 82
  108. ↑ Nizhniĭ 1962, էջ. 93
  109. ↑ Nizhniĭ 1962, էջ. 3
  110. ↑ Nizhniĭ 1962, էջ. 21
  111. ↑ Leyda & Voynow 1982, էջ. 74
  112. ↑ Nizhniĭ 1962, էջեր. 148–155
  113. ↑ Nizhniĭ 1962, էջ. 143
  114. ↑ Seton 1952, էջ. 185
  115. ↑ 115,0 115,1 Neuberger, Joan (2003). Ivan the Terrible: The Film Companion. I.B.Tauris. էջեր 2, 9. ISBN 9781860645600. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.
  116. ↑ Парк Ленинского комсомола в Одессе получил имя Савицкого, а Пионерская стала Академической
  117. ↑ Hincks, Joseph (2018 թ․ հունվարի 21). «Google Doodle Celebrates the Films of Sergei Eisenstein». Time. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.
  118. ↑ Чаплин Ч. С. Моя биография / Пер. с англ. З. Гинзбург. — М.: Вагриус, 2000. — 520 с. ISBN 5-264-00127-8.
  119. ↑ 119,0 119,1 Жан-Клод Конеса. «Октябрь: кризис изображения». Киноведческие записки. переводчик Евгения Илюхина
  120. ↑ Сергей Эйзенштейн (фильм) net-film.ru

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսերեն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Аксёнов И. А. Сергей Эйзенштейн. Портрет художника / Общ. ред., послеслов. и коммент. Н. И. Клеймана. - М.։ Киноцентр, 1991. - 128 с. - рецензия
  • Барт Р. Третий смысл. Исследовательские заметки о нескольких фотограммах Эйзенштейна. Строение фильма (сборник статей) / К.Разлогова. - М.։ Радуга, 1984.
  • Барт Р., Брехт, С. Эйзенштейн. Как всегда - об авангарде / Вступ. ст., сост., пер. и коммент. С.Исаева. - М.։ ГИТИС, 1992. - ISBN 5-85717-009-5
  • Иванов Вяч. Вс. Эйзенштейн и культуры Японии и Китая. // Восток - Запад. Исследования. Переводы. Публикации. - 3. - М.։ Наука, 1988. - С. 279-290.
  • Доминик Фернандес Эйзенштейн. - Санкт-Петербург։ ИНАПРЕСС, 1996. - 208 с. - ISBN 5-87135-011-9
  • Иванов Вяч. Вс. Неизвестный Эйзенштейн - художник и проблемы авангарда. Озорные рисунки Эйзенштейна и «главная проблема» его искусства / Иванов Вяч. Вс. Избранные труды по семиотике и истории культуры. - М.։ Языки русской культуры, 1998. - Т. 1. Знаковые системы. Кино. Поэтика. - С. 141 - 378. - ISBN 5-7859-0073-4
  • Забродин В. Эйзенштейн։ попытка театра։ Статьи и публикации. - М.։ Эйзенштейн-центр, 2005. - 344 с. - ISBN 5-901631-15-3
  • Забродин В. Эйзенштейн о Мейерхольде։ 1919 - 1948. - М.։ Новое издательство, 2005. - 352 с. - ISBN 5-98379-022-6
  • Фрейлих С. И. Теория кино։ От Эйзенштейна до Тарковского. - М.։ Академический проект; Фонд «Мир», 2008. - С. 512. - ISBN 978-5-902358-03-9,
  • Шкловский В. Б. Эйзенштейн. - М.։ «Искусство», 1976. - С. 296.
  • Садуль, Жорж Всеобщая история кино։ Европа после первой мировой войны = Historie Gėnėrale Du Cinėma / Под ред. С. И. Юткевича. - М.։ Искусство, 1982. - Т. 4 (первый полутом). - 528 с. - 25 000 экз.
  • Шкловский В. Б. Эйзенштейн. - 2-е изд. - М.։ Искусство, 1976. - 328 с. - (Жизнь в искусстве). - 50 000 экз.

Անգլերեն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Bergan, Ronald (1999), Sergei Eisenstein։ A Life in Conflict, Boston, Massachusetts։ Overlook Hardcover, ISBN 978-0-87951-924-7
  • Bordwell, David (1993), The Cinema of Eisenstein, Cambridge, Massachusetts։ Harvard University Press, ISBN 978-0-674-13138-5
  • Geduld, Harry M.; Gottesman, Ronald, eds. (1970), Sergei Eisenstein and Upton Sinclair։ The Making & Unmaking of Que Viva Mexico!, Bloomington, Indiana։ Indiana University Press, ISBN 978-0-253-18050-6
  • Goodwin, James (1993), Eisenstein, Cinema, and History, Urbana։ University of Illinois Press, ISBN 0-252-06269-8
  • Leyda, Jay (1960), Kino։ A History of the Russian And Soviet Film, New York։ Macmillan, OCLC 1683826
  • Leyda, Jay (1986), Eisenstein on Disney, London։ Methuen, ISBN 0-413-19640-2
  • Leyda, Jay; Voynow, Zina (1982), Eisenstein At Work, New York։ Pantheon, ISBN 978-0-394-74812-2
  • Montagu, Ivor (1968), With Eisenstein in Hollywood, Berlin։ Seven Seas Books, OCLC 8713
  • Neuberger, Joan (2003), Ivan the Terrible։ The Film Companion, London; New York։ I.B. Tauris, ISBN 1-86064-560-7
  • Nizhniĭ, Vladimir (1962), Lessons with Eisenstein, New York։ Hill and Wang, OCLC 6406521
  • Seton, Marie (1952), Sergei M. Eisenstein։ A Biography, New York։ A.A. Wyn, OCLC 2935257
  • Howes, Keith (2002), "Eisenstein, Sergei (Mikhailovich)", in Aldrich, Robert; Wotherspoon, Garry, Who's Who in Gay and * Lesbian History from Antiquity to World War II, Routledge; London, ISBN 0-415-15983-0
  • Stern, Keith (2009), "Eisenstein, Sergei", Queers in History, BenBella Books, Inc.; Dallas, Texas, ISBN 978-1-933771-87-8
  • Antonio Somaini, Ejzenstejn. Il cinema, le arti, il montaggio (Eisenstein. Cinema, the Arts, Montage), Einaudi, Torino 2011

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սերգեյ Էյզենշտեյն» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սերգեյ Էյզենշտեյն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 48)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սերգեյ_Էյզենշտեյն&oldid=10096458» էջից